De vrijheid van meningsuiting is een fundamenteel grondrecht. En één van de taken van de openbare omroep is alle meningen aanwezig in de samenleving aan het woord te laten, ook de meest extreme. Dat versterkt onze democratie', schrijven Jean-Jacques De Gucht en Lionel Bajart. 'Maar kritische duiding is noodzakelijk wanneer een extreme mening in strijd is met de andere fundamentele grondrechten van onze seculiere rechtstaat.
Afgelopen maandag liet het canvasprogramma 'De Afspraak' een ex-Syriëstrijder aan het woord. Dat zijn passage opmerkelijk was, is een understatement. De verdwaalde jongeman veroordeelde homoseksualiteit, verheerlijkte het Islamitische Kalifaat en weigerde de vrouwen op de redactie de hand te schudden. De gast verkondigde in het programma zijn persoonlijke mening, geïnspireerd door een eng radicale interpretatie van de Islam. Al identificeert hij zichzelf liever niet als radicalist, wel als fundamentalist. Semantisch.
Openbare omroep: 'Het aan bod laten komen van extreme meningen versterkt de democratie'
Het is zijn goed grondrecht er deze mening op na te houden. Begin dit jaar waren we met z'n allen Charlie Hebdo. Die aanslag werd opgeëist door individuen die er dezelfde radicale meningen als de ex-Syriëstrijder op na houden. Iedereen wreekte de aanslag op hét Franse symbool van de vrije meningsuiting. Voltaire werd van onder het stof gehaald: "I disapprove of what you say, but I will defend to the death your right to say it."
Een andere vraag is uiteraard of een openbare omroep zulk een extreme mening aan het woord moet laten. Het verdedigen van het recht op vrije meningsuiting is één zaak, extremisme een platform geven een andere. Verschillende stemmen, ook vanuit het huis zelf, oordeelden de afgelopen dagen alvast van niet. 'Het item was niet relevant.' Dit is een faliekante vergissing.
'Het is een kerntaak van de openbare omroep om élke mening, hoe extreem ook, aan bod te laten komen in het publieke debat.'
Het is net een kerntaak van de openbare omroep om élke mening, hoe extreem ook, aan bod te laten komen in het publieke debat. We beschermen de samenleving niet door deze standpunten te verhullen. We beschermen haar integendeel door haar ermee te confronteren. Het versterkt het kritisch denkvermogen van de burger en zo onze democratie zelf. Alvast om die reden was het interview wel degelijk relevant. De openbare omroep vervulde haar informatieve taak. Met verve.
Kritische duiding is noodzakelijk
Waar de openbare omroep wel tekort schoot, was in haar duidingstaak. Elke mening, hoe extreem ook, moet aan bod komen. Maar wanneer deze grondwettelijke beschermde mening andere fundamentele grondrechten verwerpt, is kritische duiding noodzakelijk. Elke inwoner in ons land is gelijkwaardig, ongeacht geslacht of seksualiteit. Holebi's mogen elkaar kussen. Vriendinnen geven we net als vrienden een handdruk. Misschien zelfs een kus op de wang. En in tegenstelling tot een Islamitisch Kalifaat is het net onze seculiere rechtstaat die de ex-Syriëstrijder de mogelijkheid biedt zijn mening te ventileren. Hoe verwerpelijk ook.
Deze kritische duiding ontbrak in het debat. Nochtans kwam de VRT-top vorige week in de commissie media haar actieplan onpartijdigheid voorstellen. Trots werd aangekondigd dat er intern 'tien richtlijnen voor onpartijdigheid' waren opgesteld. Punt acht luidt als volgt: "extreme meningen moeten aan bod kunnen komen. Maar maak dan ook duidelijk dat het om een extreme mening gaat. Geef er gewicht en context aan. En kies dan liever voor een vooropname, dan voor een rechtstreeks gesprek."
Een week later blijkt dat de implementatie van de richtlijnen op zich laten wachten. Er was gewicht noch context. Er was geen vooropname. Maar vooral de verkrampte reactie nadien doet de wenkbrauwen fronsen. De directie en hoofdredactie blijven alle verkondigingen over digitalisering ten spijt, redeneren vanuit een analoge wereld. De zelfcensuur door het fragment offline te halen was niet enkel een motie van wantrouwen richting de redactie van 'De Afspraak', het was bovendien een blijk van stuitend gebrek aan kennis inzake het internet. Het fragment is intussen ongetwijfeld het meest bekeken item van 'De Afspraak' sinds het programma op de beeldbuis verscheen.
Weerbare democratie
De VRT schoot te kort in haar duidingstaak. Extreme meningen als deze van de ex-Syriëstrijder moeten steeds kritisch gekaderd worden. Maar de redactie van 'De Afspraak' vervulde haar informatieve taak zoals het betaamt. De kerntaak van een openbare omroep bij uitstek is de versterking van onze samenleving. Door de burger bloot te stellen aan alle meningen aanwezig in de samenleving, hoe extreem ook, leert deze hier kritisch mee omgaan. Het maakt onze democratie weerbaarder. De boodschap is hier dan ook: blijf inzetten op interviews als deze van maandag. Maar waak volgende keer beter over de kritische duidingsreflex.