Vandaag (9/9) loopt in Antwerpen de driedaagse conferentie ‘vrede is de toekomst’, op initiatief van de Sant’Egidiobeweging, op haar eind. De keuze om de conferentie in Antwerpen te houden, werd geïnspireerd door de belangrijke rol van de stad tijdens WOI. Drie dagen lang voerden religieuze leiders er over de geloofsgrenzen heen een dialoog om op zoek te gaan naar een oplossing voor onder andere het conflict in Irak en Syrië. Symbolisch, want laat net de conflicthaard in Irak en Syrië gevoed worden vanuit een streven religieus andersdenkenden –letterlijk- monddood te maken. Het is het beste bewijs dat de conferentie het antwoord in zich draagt van wat nodig is om te komen tot een vreedzame, multireligieuze samenleving. Ze is de afspiegeling van onze keuze voor een seculiere, liberale samenleving in het verleden.
Ten eerste is de dialoog over geloofsgrenzen heen die er gevoerd wordt enkel mogelijk omdat wij in het verleden gekozen hebben voor de scheiding van kerk en staat. Het weerzinwekkende bloedvergieten in naam van god tijdens de dertigjarige oorlog was het startschot voor een eeuwenlange strijd in Europa voor de scheiding van kerk en staat. Het is de keuze om binnen de publieke ruimte op basis van gedeelde, rationele waarden met elkaar samen te leven en om religie te belijden in de beslotenheid van het private leven. Ten tweede kan deze conferentie 100 jaar na WOI doorgaan in Antwerpen omdat wij de fundamenten van de liberale democratie in onze samenleving betonneerden. Het ongeziene bloedvergieten tijdens WOI en WOII in naam van de natie, was voor ons de aanleiding om onze democratie te verstevigen, minderheden te beschermen en het individu als uitgangspunt te hanteren bij het vormgeven aan onze maatschappij.
De conferentie vindt in haar voluntaristische zoektocht het antwoord op het conflict in Syrië met andere woorden in zichzelf. Het is de keuze voor een seculiere, liberale samenleving. Een historische keuze die wij in Europa gemaakt hebben. Het is dankzij deze keuze dat wij het vooruitzicht van de ondergang van het avondland –van de Europese beschaving- hebben weten te voorkomen.
Dat het antwoord op het bloedvergieten in de regio van Irak en Syrië gevonden kan worden in onze historische keuzes, is te verklaren door de parallellen die getrokken kunnen worden tussen hun heden en ons verleden. Net als de nieuwe orde in het tweede kwart van onze 20ste eeuw, onderdrukte en vermoordde de fascistoïde dictator Sadam Hoessein in de jaren ’80 onder het mom van nationale eenheid minderheden, in Irak. En net als de protestantse of katholieke staten ten tijde van de dertigjarige oorlog, moordt en martelt IS vandaag meedogenloos. Religieuze minderheden krijgen de keuze te sterven als Koerd, Christen, Sjiiet of zelfs gematigde Soenniet … of te leven als hun radicaal soennitische zelve. Kinderen worden onder de wapens gebracht en gebruikt als menselijk schild. De Amerikaanse journalisten James Foley en Steven Sotloff worden op een weerzinwekkende manier onthoofd. Het doel? Een kalifaat op basis van de sharia; een samenlevingsvorm waarin het primaat van hun radicaal soennitische geloofsleer geldt.
De vraag is in hoeverre deze belofte van het hoger doel van een kalifaat geen ander doel heiligt. Er spelen namelijk meer dan enkel religieuze motieven, hetgeen doorgaans het geval is wanneer in de regio voor de wapens gekozen wordt. De wissels van de macht zorgen immers tegelijk steeds voor een wisselende toegang tot de welvaart afkomstig van de ondergrond van zwart goud. Wat op zijn beurt leidt tot armoede. Wat op haar beurt de voedingsbodem is voor radicalisme. Het maakt dat het sociaaleconomische doel van IS -de toegang tot de natuurlijke rijkdommen beperken tot gelijkgezinden- tegelijk ook het succes van de terroristen van IS verklaart. Arme en ontwortelde jongeren vinden bij hen zowel een –radicaal religieuze- invulling van hun identiteit als het vooruitzicht op een meer welvarend bestaan. Het jaarverslag dat de terreurbeweging uitbracht, illustreert deze tweeledigheid: als ware ze een bedrijf tonen ze enerzijds het aantal aanslagen in de naam van Allah die ze op hun conto mogen schrijven, maar anderzijds evengoed hun financiële balans. En die is indrukwekkend: IS is de rijkste terreurorganisatie ooit. Dat Amerikaans minister van Buitenlandse Zaken, Chuck Hagel, hen bestempelt als gevaarlijker dan Al-Qaeda, ondanks het trauma dat de Verenigde Staten bijna dertien jaar geleden opliepen, is illustratief.
Uiteraard zijn er naast de duidelijke parallellen ook verschillen tussen onze historische evolutie in Europa en de huidige situatie in Irak en Syrië. Elk historisch gebeuren en haar context zijn per slot van rekening uniek. Zo opereren de minnaars van religieuze gramschap van IS in een geglobaliseerde samenleving waardoor hun acties ook weerklank kennen bij ons, ‘Dar Al-Harb’. Het maakt dat wij ons geconfronteerd weten met een kleine, doch groeiende geradicaliseerde minderheid, die onze historische keuze wil ondergraven. Maar het betekent niet dat de Iraakse en Syrische samenleving geen lessen kunnen trekken uit de antwoorden die wij hebben geformuleerd op gelijkaardig bloedvergieten in ons verleden.
Het nadrukkelijk enige rationele antwoord op irrationeel bloedvergieten in de naam van een opperwezen of een natie is namelijk de keuze voor een seculiere, liberale samenleving die uitgaat van het individu. Enkel dan kom je tot een sociaaleconomisch model waar iemands achtergrond niet langer iemands toekomstperspectieven bepaalt en elkeen, wars van geloof of etniciteit, dezelfde kansen krijgt –zoals onderwijs- om zich vrij te kunnen bewegen binnen onze samenleving en markt. Enkel dan bescherm je minderheden en handelt een overheid in het belang van elke burger. Enkel dan kunnen verschillende religies op een conferentie in vrede met elkaar in dialoog gaan. Hopelijk krijgt de Iraakse en Syrische bevolking de kans om ooit dezelfde historische keuze te maken.