Het neopopulisme bloeit door nepnieuws te verspreiden via nieuwe media en tegelijk de traditionele media te kastijden. De gebruikers moeten kritisch en met een open blik omgaan met inormatie. Meer dan ooit moet ingezet worden op mediawijsheid voor jong en oud.
In 2012 verscheen in de Verenigde Staten de fictieserie “the newsroom” van de hand van Aaron Sorkin, ook bekend van “the westwing”. De eerste aflevering trapt af met een geweldige speech van de protagonist, een briljant maar cynisch nieuwsanker. Op de vraag “what makes America the greatest country in the world?”, antwoordt hij: “America is not the greatest country in the world anymore.” Vier seizoenen lang doet hij er met zijn nieuwsredactie alles aan om deze tendens om te buigen. Daarbij put hij telkens opnieuw moed vanuit dezelfde overtuiging: “there’s nothing that’s more important in democracy than a well-informed electorate.”
Meer verdeeld dan ooit
Fast forward naar 2016. Donald Trump is verkozen tot president van de VS met de slogan “make America great again”. In tegenstelling tot Sorkin is volgens hem een goed geïnformeerd kiespubliek daartoe geen voorwaarde. Wel integendeel zijn alle analisten het erover eens dat de retoriek die de mediacampagne beheerst heeft, vooralsnog de smerigste uit de geschiedenis is. Emotie primeerde op de feiten. Ongegeneerd werden valse beschuldigingen en verklaringen de wereld ingestuurd.
"Prikkelende koppen en inhoud worden gebruikt als clickbait om lezers naar artikelen te lokken. Dit zorgt namelijk voor meer reclame-inkomsten."
“Is de moslim Barak Hoessein Obama wel echt Amerikaans?” Deze berichten werden vervolgens gretig gedeeld via sociale media; de traditionele media zijn immers corrupt. De samenleving is er vandaag meer verdeeld dan ooit, opgedeeld in twee kampen die een digitale muur tussen elkaar hebben opgetrokken.
Met zijn allen hebben we deze reality-tv gretig gevolgd. Entertainment. Overtuigd van de strapatsen die de nieuwe president zal uithalen, heeft de VRT zelfs opnieuw een correspondent in de VS. Alleen vrees ik dat wij Europeanen niet te zelfgenoegzaam hoeven te zijn. Enkele maanden voordien zaten ook de opiniepeilers bij ons na het Brexit-referendum met de handen in het haar.
"NRC handelsblad berichtte eerder dit jaar dat er in Nederland en België zo’n vijftig websites zijn die actief valse nieuwsberichten verspreiden."
Nigel Farage, voortrekker van het “leave”-kamp, gaf na de overwinning toe dat er wekelijks dan toch geen 350 miljoen euro vanuit de EU naar de Britse gezondheidszorg zou terugvloeien. Nochtans was dit voor de Britse burgers één van de belangrijkste redenen om naar het stemhokje te trekken. In dezelfde lijn: president Trump is blijkbaar dan toch niet langer van plan zijn opponente Hilary Clinton te vervolgen.
Nepnieuws in de digitale zuil
Een fundamentele voedingsbodem van deze gepolariseerde wrevel is een samengaan van twee fenomenen. Ten eerste krijgen we steeds meer te maken met de opkomst van nepnieuws. NRC handelsblad berichtte eerder dit jaar dat er in Nederland en België zo’n vijftig websites zijn die actief valse nieuwsberichten verspreiden. Het motief is veelal economisch. Prikkelende koppen en inhoud worden gebruikt als clickbait om lezers naar artikelen te lokken. Dit genereert namelijk meer reclame-inkomsten.
Sensatie primeert dan op objectieve nieuwsgaring en waarheidsgetrouwe berichtgeving. Het hoeft niet te verbazen dat deze berichten het vaakst “geshared” worden via sociale media en een duim dan wel een boze of droevige emoticon als respons krijgen.
"De Amerikaanse samenleving is vandaag meer verdeeld dan ooit, opgedeeld in twee kampen die een digitale muur tussen elkaar hebben opgetrokken."
Ten tweede gebeurt nieuwsconsumptie steeds vaker digitaal en liefst dan nog via sociale media. Mensen gebruiken facebook meer en meer als hun voornaamste bron van nieuws. Het gevaar loert om de hoek dat zij te eenzijdig informatie krijgen omdat die afkomstig is van gelijkgestemde zielen of voor gebruikers gepersonaliseerd wordt. Het is een digitale zuil waarbinnen voortdurend elkaars grote gelijk bevestigd wordt.
De combinatie van dit alles is gevaarlijk. Wanneer de burger steeds meer vertrouwt op sociale media als de belangrijkste bron van nieuws en dit nieuws almaar vaker onjuist en eenzijdig is, is dit schadelijk voor onze democratie. Het kiespubliek is dan immers niet of zelfs verkeerd geïnformeerd en de argumenten van andersdenkenden vallen in dovemansoren. Het is het failliet van het maatschappelijk debat.
Tegengif
De overtuiging van Aaron Sorkin dat er in een liberale democratie niets belangrijker is dan een goed geïnformeerd kiespubliek geldt vandaag nog meer dan gisteren. Alleen kunnen en moeten we niet langer verwachten dat -ondanks hun blijvend belang- enkel de traditionele media hiervoor instaan. Het wereldwijde web heeft immense troeven. Het is een onuitputbare bron van nieuws en opinies die de objectiviteit van de informatie kan verbeteren en de pluraliteit aan meningen kan uitbreiden.
"Overtuigd van de strapatsen die de nieuwe president zal uithalen, heeft de VRT zelfs opnieuw een correspondent in de VS. Alleen vrees ik dat wij Europeanen niet te zelfgenoegzaam hoeven te zijn."
De voorwaarde is dan wel dat de gebruikers hier op een kritische wijze en met een open blik mee weten om te gaan. Meer dan ooit moet daarom ingezet worden op mediawijsheid voor jong en oud. . Het is het beste antigif tegen het neo-populisme dat floreert door nepnieuws te verspreiden via nieuwe media en tegelijk kritiek te uiten op traditionele media.